O ασφαλέστερος τρόπος να διακρίνουμε κάτι πλαστό είναι να γνωρίζουμε όσο περισσότερα γίνεται για το γνήσιο — στην περίπτωση αυτή, την ίδια την επιστήμη. Aυτό δεν σημαίνει απλώς να έχουμε υπ’ όψη μας επιστημονικές πληροφορίες, αλλά να κατανοούμε τη φύση της ίδιας της επιστήμης: το ποια είναι τα κριτήρια για την έγκυρη τεκμηρίωση, πώς σχεδιάζονται πειράματα που έχουν νόημα, πώς σταθμίζονται οι πιθανότητες, πώς ελέγχονται οι υποθέσεις, πώς κατοχυρώνεται μια χρήσιμη θεωρία — τις πολλές δηλαδή πλευρές της επιστημονικής μεθόδου, που επιτρέπουν να συνάγουμε ακριβή, αξιόπιστα και νοήμονα συμπεράσματα για τα φαινόμενα του φυσικού σύμπαντος.

Ζούμε στον αιώνα της Επιστήμης. Οτιδήποτε το «επιστημονικό» χαίρει μεγάλης εκτιμήσεως. Οι διαφημίσεις, για παράδειγμα, για να μας πείσουν για την υπεροχή ενός προϊόντος, μας λένε ότι «έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι το απορρυπαντικό Α κάνει το λευκότερο λευκό», ότι «το φάρμακο Β είναι η τελευταία λέξη της επιστήμης για την τριχόπτωση».
Tα MME, όμως, μας βομβαρδίζουν συνεχώς με φαντασιοπληξίες, σύγχυση και παραπληροφόρηση — αναγορεύοντας τα πάντα σε «πραγματικά γεγονότα» και κάνοντας δύσκολη τη διάκριση αυτού που έχει νόημα από αυτό που δεν έχει.
Η Θρησκεία προσφεύγει και αυτή στην Επιστήμη για να πείσει για την αλήθεια των λόγων της. Μέχρι και οι αστρολόγοι, οι χειρομάντες, οι καφετζούδες και διάφοροι «ερευνητές του αγνώστου» και παρατηρητές UFO’s, δανείζονται το κύρος της Επιστήμης με το να προβάλουν τίτλους όπως: «διπλωματούχος-ερευνητής» ή «διδάκτωρ-αστρολόγος».Αν βέβαια πιστέψει κανείς τις διαφημίσεις για την επιστήμη, θα καταλήξει στο ότι αυτή ασχολείται με προβλήματα όπως οι σκόνες καθαρισμού, τα υφάσματα για blue-jeans, τις προτηγανισμένες πατάτες, ή την σαντιγί σε σπρέι και τις μεθόδους αδυνατίσματος.
H ψευδοεπιστήμη ξεκινά με κάποια υπόθεση — συνήθως συναισθηματικά ελκυστική και εντυπωσιακά απίθανη — και κατόπιν ψάχνει μόνο για στοιχεία που φαίνεται να την υποστηρίζουν. Tα αντίθετα τεκμήρια αγνοούνται. Προσέξτε πόσο συχνά, όταν σας ρωτάει κάποιος για κάτι που θα έπρεπε να είναι ζήτημα δεδομένων αν το θέμα δεν ήταν ψευδοεπιστημονικό, η αρχή θα είναι “πιστεύεις στην παραψυχολογία;” (ή τα UFO, ή τις προφητείες ή οτιδήποτε): όχι αν υπάρχουν βάσιμα τεκμήρια αλλά αν πιστεύεις, χωρίς να εγείρονται βαρετά ζητήματα τεκμηριώσεως. Γενικά στόχος της ψευδοεπιστήμης είναι να εκλογικεύσει δοξασίες που τις ασπάζεται αντί να ερευνήσει και να βρει τι πραγματικά συμβαίνει ή να ελέγξει εναλλακτικά ενδεχόμενα. H ψευδοεπιστήμη ειδικεύεται στην εξαγωγή βολικών βεβιασμένων συμπερασμάτων και την προάσπιση ιδεοληψιών, προκατασκευασμένων αντιλήψεων και διαδεδομένων παρεξηγήσεων.
Oι δημοσιογράφοι, ιδιαίτερα, αποδεικνύονται εντελώς ανίκανοι να χωνέψουν αυτήν την τελευταία παρατήρηση. Tα πάντα στην ψευδοεπιστήμη φαίνεται να παράγουν κάτι προς πώληση· βλ. μαθήματα για το πώς να θυμηθείτε περασμένες ζωές, πώς να βλέπετε τηλεπαθητικά, πώς να βελτιώσετε την εξωαισθητηριακή σας αντίληψη, πώς να εντοπίζετε φαντάσματα, πώς να γίνετε προφήτης, πώς να αυτοθεραπευτείτε πνευματικά από οποιαδήποτε ασθένεια, πώς να φέρετε τους αγγέλους στο πλευρό σας, πώς να… ό,τι θέλετε – αρκεί να πληρώσετε πρώτα. O τυπικός δημοσιογράφος που θα του ζητηθεί να γράψει ένα άρθρο για την αστρολογία θα θεωρήσει ότι έκανε αξιοπρεπώς τη δουλειά του αν πάρει συνέντευξη από έξι αστρολόγους και έναν
αστρονόμο. O αστρονόμος λέει ότι το όλο ζήτημα είναι εντελώς μπούρδες· οι έξι αστρολόγοι λένε ότι είναι σπουδαία υπόθεση και αλήθεια ισχύει και με 50 ευρώ θα κάνουν το ωροσκόπιο οποιουδήποτε μετά χαράς. Tόσο για τον δημοσιογράφο όσο και για τον αρχισυντάκτη και τους αναγνώστες, απ’ ό,τι φαίνεται, αυτό επιβεβαιώνει την αστρολογία κατά έξι προς ένα! Tο ελάχιστο όμως ποσό λογικής και ευφυίας που απαιτείται για να σκεφτεί κανείς ότι οι αστρονόμοι κατά τεκμήριο γνωρίζουν για τους πλανήτες και τις σχέσεις τους, αλλά επίσης δεν έχουν να αποκομίσουν τίποτα σε σχέση με την αστρολογία, άρα μπορούν να είναι και πληροφορημένοι και αντικειμενικοί, θα επέτρεπε στο δημοσιογράφο να συνειδητοποιήσει ότι αν έπαιρνε συνέντευξη από εφτά αστρονόμους θα έπαιρνε και το σωστό αποτέλεσμα: εφτά έγκυρες κρίσεις ότι η αστρολογία είναι ανοησία.
Μια μεγάλη διαφορά – διάκριση μεταξύ επιστήμης και ψευδοεπιστήμης είναι ότι στην επιστήμη δεν υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. O επιστήμονας δεν έχει κανένα προσωπικό οικονομικό διακύβευμα σχετικό με συγκεκριμένη έκβαση των μελετών του. Αντίθετα στην ψευδοεπιστήμη υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα σε ακραίο βαθμό. O ψευδοεπιστήμονας κερδίζει τα προς το ζην εν μέρει ή και αποκλειστικά από την επ’ αμοιβή παροχή ψευδοεπιστημονικών ‘υπηρεσιών’, όπως ωροσκόπια, προβλέψεις, καθοδήγηση στην ανάπτυξη υπερφυσικών δυνάμεων κλπ.
H επιστήμη δεν είναι ένα τιμητικό σήμα που φοράμε μονίμως, είναι μια δραστηριότητα στην οποία επιδιδόμαστε. Όποτε σταματά κανείς αυτή τη δραστηριότητα, παύει να είναι επιστήμονας. Aνησυχητικά μεγάλο ποσοστό ψευδοεπιστήμης παράγεται από πραγματικούς ή αυτοανακηρυχθέντες επιστήμονες, κατά διάφορους τρόπους που οφείλουμε να συζητήσουμε. Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, ένας επιστήμονας θα καταλήξει να κάνει ψευδοεπιστήμη αν εγκαταλείψει το πεδίο στο οποίο είναι γνώστης και ικανός, και ανακατευτεί σε πεδίο για το οποίο έχει πλήρη άγνοια. Ένας φυσικός που ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε κάποια νέα αρχή της βιολογίας -ή ένας βιολόγος που ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε νέα αρχή της φυσικής- σχεδόν χωρίς εξαίρεση κάνει ψευδοεπιστήμη. Ένας επιστήμονας γίνεται ψευδοεπιστήμονας όταν συνεχίζει να υπερασπίζεται κάποια ιδέα επειδή είναι συναισθηματικά ή ιδεολογικά προσκολλημένος σε αυτήν, παρότι όλα τα τεκμήρια και τα πειράματα την καταρρίπτουν. Όποιος επιστήμονας πλαστογραφεί στοιχεία, ή αποκρύπτει στοιχεία που δεν συμφωνούν με τις προκαταλήψεις του, ή αρνείται να αφήσει άλλους να τα δουν για να υπάρξει ανεξάρτητη αποτίμηση, έχει γίνει ψευδοεπιστήμονας. H επιστήμη είναι απόγειο διανοητικής ακεραιότητας, αμεροληψίας, εντιμότητας και ορθολογισμού. H κορυφή αυτή είναι απότομη και ολισθηρή. Για να παραμείνουμε κοντά της απαιτείται τεράστια προσπάθεια. Oποιαδήποτε χαλάρωση της προσπάθειας θα μας απομακρύνει και θα μας ρίξει προς την ψευδοεπιστήμη.
Ανάμεσα σε εκείνους που εκμεταλλεύονται ανέντιμα την αγωνία, τον φόβο, την ελπίδα και την προσδοκία για το μέλλον του σημερινού ανθρώπου, είναι οι Αστρολόγοι, οι οποίοι πλουτούν σε βάρος των αφελών θυμάτων τους, που καταβάλλοντας υπέρογκα ποσά, αντλούν από αυτούς αμφιβόλου ποιότητος πληροφορίες για το μέλλον. Οι Αστρολόγοι, όπως όλοι γνωρίζουμε, διαλαλούν την πραμάτειά τους και προπαγανδίζουν το κοινωφελές έργο τους επίσημα από τα μέσα μαζικής ενημερώσεως, εξαπατώντας με δόλο τους αποδέκτες των μηνυμάτων και διαφημίσεών τους, ότι λόγω των ιδαιτέρων ικανοτήτων που διαθέτουν(ποιος τους
ελέγχει?), μπορούν να επιλύουν κάθε πρόβλημα, οδηγώντας τους ανθρώπους με τέχνη να αντιμετωπίζουν μοιρολατρικά την ζωή τους κινούμενοι παράλληλα από την ανάγκη που είναι ακόρεστη για επιστημονικό κύρος στις δοξασίες της Αστρολογίας..
Καθημερινά βλέπουμε και ακούμε για διάφορα είδη και κατευθύνσεις της αστρολογίας….ινδική, κινέζικη ακόμα και ελληνική.Είναι γεγονός πως η αστρολογία έχει εξελιχθεί σε ένα παράγοντα που επηρεάζει αποφασιστικά τη ζωή κάποιων ανθρώπων σήμερα. Αδιάψευστοι μάρτυρες είναι τα ωροσκόπια, που δημοσιεύονται πια σε καθημερινή βάση σχεδόν σε όλες τις εφημερίδες, καθώς και η παρουσία των αστρολόγων στις γνωστές πρωινές εκπομπές, όπου καλούνται να εκφέρουν τη γνώμη τους περί «παντός του επιστητού», όπως για παράδειγμα αν οι αμερικανοί θα κάνουν τελικά τον πόλεμο στο Ιράκ ή αν κάποιος γνωστός τραγουδιστής θα παντρευτεί την αγαπημένη του.
Έχει άραγε όλη αυτή η παραφιλολογία κάποια σχέση με την πραγματικότητα; Η επιστημονική απάντηση, που βασίζεται στην κοινή λογική αλλά και σε στατιστικές μελέτες, είναι απλή και σύντομη: και βέβαια δεν έχει. Δυστυχώς όμως φαίνεται ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων αγνοεί την κοινή λογική και τη στατιστική. Ακόμη και οι πιο δύσπιστοι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν θετικά την αστρολογία, με το επιχείρημα ότι «αφού ασχολούνται τόσοι μαζί της, και μάλιστα πετυχημένα, δεν μπορεί, θα έχει και κάποια δόση αλήθειας». Πολύ λίγοι, δυστυχώς, αντιλαμβάνονται ότι αυτή η «μόδα»αρχίζει να γίνεται επικίνδυνη. Είναι φανερό ότι ευνοεί τον σκοταδισμό και ωθεί τους ανθρώπους στη μοιρολατρία, αφού τους πείθει ότι οι πράξεις τους δεν οφείλονται στην ελεύθερη βούλησή τους αλλά στο «πεπρωμένο». Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα που δεν είναι εξαρχής αντιληπτό: στην αστρολογία πιστεύουν και πολλοί άνθρωποι που επηρεάζουν την κοινή γνώμη και το μέλλον του τόπου (π.χ., πολιτικοί ή καλλιτέχνες). Η πίστη τους αυτή είναι δυνατόν όχι μόνο να τους οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις, αλλά και να φέρει στα κέντρα λήψης αποφάσεων ανθρώπους έξω από το πολιτικό σύστημα. Οι “πολυχαρισματούχοι” αυτοί θαυματοποιοί,δεν είναι λίγες φορές που ισχυρίζονται πως επικοινωνούν με τα πνεύματα εκμεταλλευόμενοι την αγωνία, την άγνοια και την αφέλεια των ανθρώπων, δελεάζουν πονηρά τους υποψηφίους πελάτες τους. Δεν θα ήταν λοιπόν καθόλου υπερβολή εάν χαρακτηρίζαμε την Αστρολογία, μια ακόμη μάστιγα της εποχής μας, ένα επικίνδυνο ναρκωτικό μια απόκρυφη και διαβεβλημένη δραστηριότητα, που λειτουργεί κατά του ανθρώπου.
Επιστήμη είναι ό,τι βασίζεται στον ορθολογισμό, την έρευνα και το πείραμα στην επανάληψη και στην εξακρίβωση στην σαφήνεια και στην απόδειξη και στην μη καταπάτηση αρχών άλλων επιστημών. Ποια από τις παραπάνω συνθήκες άραγε μπορεί να τηρήσει η Αστρολογία; Προφανώς καμία! Οι δήθεν τίτλοι σπουδών από πανεπιστήμια της Απω Ανατολής άραγε οδηγούν και σε Master in Arts….ασφαλώς όχι…..σε κανένα μέλος ΔΕΠ δεν θα ήταν καλή ιδέα να πεις ότι ασχολείσαι με την αστρολογία σε επιστημονική βάση και θα δούμε το γιατί….
Από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, μόνο η επιστήμη προοδεύει. Μόνο αυτή ανακαλύπτει διαρκώς καινούργια «παραδείγματα» που είτε συμπληρώνουν είτε ανατρέπουν τα παλιά. Στις τέχνες, στην φιλοσοφία, στην ποίηση, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι υπάρχει πρόοδος σε σχέση με τους αρχαίους Κινέζους, Ινδούς ή Έλληνες. Αλλά η επιστήμη καλπάζει. Στα τελευταία πενήντα χρόνια έχει προσθέσει περισσότερη γνώση από όση είχε μαζέψει η ανθρωπότητα σε όλη της την ιστορία.
Κι όμως. Παρόλη την ορατή πρόοδο της επιστήμης, παρόλη την καθημερινή επιβεβαίωση της επιστημονικής μεθοδολογίας, έχουμε γεμίσει ψευδο-επιστήμες, παρα-επιστήμες, δεισιδαιμονίες, μυστικιστικά και αποκρυφιστικά δόγματα, παράλογες θεωρίες. Άνθρωποι υποφέρουν (και ενίοτε πεθαίνουν) επειδή, αντί για την ιατρική επιστήμη, εμπιστεύονται «εναλλακτικές» θεραπείες. Άλλοι πληρώνουν μεγάλα ποσά σε μέντιουμ και μάντεις για να τους αποκαλύψουν αυτά που κανείς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει.
Ένα καθόλου αμελητέο ποσοστό ψευδοεπιστήμης παράγεται από άτομα που έχουν λάβει κάποια πολύ περιορισμένη και εξειδικευμένη επιστημονική ή τεχνική εκπαίδευση και θεωρούν τον εαυτό τους ‘επιστήμονα’ ενώ δεν είναι πραγματικοί επιστήμονες και δεν κατανοούν τη φύση της επιστημονικής δραστηριότητας. Iδιαίτερα διαβόητοι ως προς αυτό είναι κάποιοι γιατροί και μηχανικοί, καθώς και ψυχαναλυτές και τεχνικοί διαφόρων ειδών, όπως επίσης, πιο πρόσφατα, ‘επιστήμονες ηλεκτρονικών υπολογιστών’.
Aτυχώς το να μπορεί κάθε άτομο να κάνει προσεκτικά τη διάκριση μεταξύ επιστήμης και ψευδοεπιστήμης είναι ζωτικής σημασίας. Σε μια δημοκρατία, κάθε πολίτης πρέπει να είναι σε θέση να αναζητά και να αναγνωρίζει τις γνήσιες πηγές πληροφόρησης. Πολλοί μορφωμένοι και λογικοί άνθρωποι θεωρούν ότι η ψευδοεπιστήμη είναι τόσο γελοία και παράλογη που δεν μπορεί να αποτελεί κίνδυνο: τους φαίνεται πηγή διασκεδάσεως μάλλον παρά φόβου. Δυστυχώς, αυτή η στάση δεν είναι πολύ σώφρων. H ψευδοεπιστήμη μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. H διείσδυσή της στην πολιτική και τους θεσμούς έχει δώσει ερείσματα για φρικαλεότητες στο όνομα της φυλετικής ή θρησκευτικής καθαρότητας, απομάκρυνση επιστημόνων πανεπιστημιακών από τις θέσεις τους για τους ίδιους λόγους, και παρεμπόδιση ή αποθάρρυνση βασικής επιστημονικής έρευνας· η διείσδυση στο εκπαιδευτικό σύστημα εκδιώκει την επιστήμη και τη λογική· η διείσδυση στα ιατρικά επαγγέλματα καταδικάζει χιλιάδες ανθρώπων να πεθαίνουν ή να υποφέρουν άδικα· η διείσδυση στη θρησκεία γεννά φανατισμό, μισαλλοδοξία και ιερούς πολέμους· η διείσδυση στα μέσα μαζικής ενημερώσεως στερεί από τους πολίτες τη δυνατότητα να παίρνουν βάσιμη πληροφόρηση για κοινά ζητήματα υψίστης σημασίας – κατάσταση που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις πραγματικά κρίσιμες.
Γιατί υπάρχει αυτή η τόσο χτυπητή αντίθεση; Γιατί στην εποχή της επιστήμης θάλλουν τόσο πολύ οι αντι-επιστημονικές δοξασίες;
Μία εξήγηση λέει πως η εξέλιξη της νοοτροπίας των ανθρώπων δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη της επιστήμης. Αν σήμερα το 52% πιστεύει στην Αστρολογία, τον Μεσαίωνα πρέπει να ήταν το 99%. Κι ίσως χρειασθούν ακόμα μερικοί αιώνες για να αποκτήσει ο μέσος άνθρωπος μία νοητική θωράκιση εναντίον όλων όσοι προσπαθούν να του υποβάλουν διάφορες παράλογες (αλλά χρήσιμες για τις ανάγκες του) ψευτοθεωρίες. Η επιστήμη μπορεί να πέτυχε πολλά αλλά δεν έλυσε βασικά προβλήματα της ζωής: από την γνώση του μέλλοντος, μέχρι το μυστήριο του θανάτου. Εκεί λοιπόν εισχωρεί η παρα-επιστήμη που διατείνεται ότι συμπληρώνει τα κενά. Μερικοί μάλιστα έχουν τρομάξει με την ταχύτητα της εξέλιξης και τις αρνητικές της πλευρές.
Φτάσαμε στην ρίζα του προβλήματος. Η ανασφάλεια και αδυναμία του ανθρώπου τροφοδοτούν όλες αυτές τις καταστάσεις. Το ανθρώπινο ον αργεί να ενηλικιωθεί. Δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον κόσμο χωρίς Πατρική Προστασία ή Μεταφυσική Παραμυθία. Ακόμα κουβαλάει μέσα του το δέος του πρωτόγονου. Βαθιά του κρύβει ένα φοβισμένο ζώο. Τον φόβο και το δέος εκμεταλλεύονται όλοι οι ψευδοπροφήτες. Πουλάνε ναρκωτικά του μυαλού, συχνά πιο επικίνδυνα από την ηρωίνη.
Η μόνη μας άμυνα … είναι η δυνατότητα κρίσης και αξιολόγησης»