ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ

Η βιοηθική μπορεί να θεωρηθεί μία εννοιολογική επιστήμη με φιλοσοφικές διαστάσεις και ταυτόχρονα ένας οδηγός για τις πρακτικές μας δραστηριότητες. Από φιλοσοφική σκοπιά, πηγάζει από την αρχή του σεβασμού προς τη ζωή. Η βιοηθική προσφέρει τα ηθικά και φιλοσοφικά θεμέλια για την ιδέα της ειρηνικής και αρμονικής παράλληλης εξέλιξης της ανθρωπότητας και του βιοπεριβάλλοντος. Αυτή η άποψη, που κηρύσσει την ενότητα της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης ζωής, συνεπάγεται την υπευθυνότητα των ανθρώπων για όλες τις μορφές βίου και είναι ένα ουσιαστικό τμήμα της βιοπολιτικής.

Η βιοηθική ασχολείται πρώτιστα με τα θέματα ηθικής που έχουν σχέση με όλες τις μορφές ζωής. Με αυτό τον τρόπο συμπληρώνει τη βιονομοθεσία. Σε πολλές περιπτώσεις, η βιοηθική και η βιονομοθεσία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται από κοινού, όπως για παράδειγμα, στη γενετική μηχανική όπου έχουν ανακύψει θέματα με νομικές και ηθικές διαστάσεις.

Κεφαλαιώδη σημασία έχει για τη βιοηθική η φιλοσοφική άποψη ότι κάθε μονάδα, οποιασδήποτε μορφής βίου, έχει μοναδική, απόλυτη αξία. Αυτή η ιδέα προϋποθέτει μία σφαιρική αντίληψη “του Σύμπαντος, της Γης και όλων των ζώντων οργανισμών. Κάθε ένα έχει τη δική του φωνή, το δικό του ρόλο, τη δική του δύναμη πάνω στο σύνολο.” (T.Berry)

Η ανάπτυξη της βιοηθικής απαιτεί την υπέρβαση της ακόλουθης αντιμετώπισης του βίου:

• τεχνολογική αντιμετώπιση των έμβιων όντων ως χρήσιμων εργαλείων και μόνο
• περιοριστική αντιμετώπιση της ζωής, η οποία αρνείται τη βασική διαφορά ανάμεσα στα έμβια και τα άψυχα όντα.

Αναλυτές συμπεριφοράς έδειξαν, ότι τα ζώα έχουν ικανότητα για μάθηση και επικοινωνία σε προχωρημένο στάδιο, δυνατότητα επιλογών, καταγραφής της γύρω περιοχής, καθώς και δημιουργίας νέων ιδεών. Αρκετοί κορυφαίοι ερευνητές έχουν την τάση να αποδίδουν στοιχεία συνείδησης στα πιο προηγμένα ζώα.

Οι βιολόγοι τείνουν να αποφεύγουν τη χρήση του όρου ένστικτο όταν ασχολούνται με τη συμπεριφορά των ζώων. Η έννοια του `ενστίκτου’ εξηγεί μόνο φαινομενικά γιατί, π.χ μία μέλισσα χτίζει την κηρύθρα με τρόπο σταθερά γεωμετρικό. Όπως ξέρουμε τώρα, ακόμα και οι κατώτερες μορφές ασπόνδυλων, συνδυάζουν στη συμπεριφορά τους `έμφυτες’ και επίκτητες αντιδράσεις με ένα πολύ περίπλοκο τρόπο και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στα εξελικτικώς προηγμένα ζώα. Η μέλισσα που χτίζει την κηρύθρα, στην πραγματικότητα, δεν χρησιμοποιεί πάντα το ίδιο γενετικώς προγραμματισμένο σχέδιο στην εργασία της. Έχει τη δυνατότητα ορισμένων επιλογών. Οι επιλογές αυτές αντιπροσωπεύουν στιγμές περιστασιακής εκμάθησης, ακόμα και ενστικτώδους συμπεριφοράς. Οι σημερινοί βιολόγοι αντί να εστιάζουν την προσοχή τους μόνο σε γενετικώς προσδιοριζόμενα πρότυπα συμπεριφοράς (παρόλο που αυτά πραγματικά υπάρχουν), προτείνουν την εισαγωγή του πιο ελεύθερου όρου ανοικτά ένστικτα.

Αυτό σημαίνει ότι μόνο η γενική στρατηγική, με άλλα λόγια η γαλούχηση των νεογνών ή η υπεράσπιση του ζωτικού χώρου μπορεί να καθοριστεί γενετικά, αλλά οι λεπτομέρειες της τακτικής διαφέρουν, ανάλογα με την κατάσταση και τις προϋπάρχουσες γνώσεις. Σε γενικές λοιπόν γραμμές, ο όρος ανοικτά ένστικτα αποδίδεται ακόμα και στον άνθρωπο, γιατί και εμείς έχουμε γενικά πρότυπα συμπεριφοράς, που καθορίζονται από τη φύση.

Πρόσφατες έρευνες σε ζώα έδειξαν ότι η ζωή τους δεν περιορίζεται μόνο στην πάλη για επιβίωση και στη φυσική επιλογή, παρ’ ότι αυτή παίζει σημαντικό ρόλο στο βασίλειο των ζώων καθώς και στα άλλα βασίλεια της φύσης. Ο βίος χαρακτηρίζεται επίσης από την αμοιβαία βοήθεια και συνεργασία, παράγοντες δυναμικούς στην προοδευτική εξέλιξη. Πάντως, η ιδέα της μοναδικότητας του βίου έχει υιοθετηθεί τόσο από τα νέα κινήματα ηθικής όσο και από τις πρωτοβουλίες που πήραν πρόσφατα μορφή σε όλο τον κόσμο.

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΕ ΖΩΑ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ

Η πρόοδος των βιολογικών επιστημών καθ’ όλη την πορεία της ιστορίας τους βασίστηκε κυρίως στα στοιχεία που προέκυπταν από τις έρευνες σε ζώα. Ο Αριστοτέλης τεμάχιζε ζώα, ιδιαίτερα χοίρους και πιθήκους, επειδή ενδιαφερόταν για την ανατομία. Την προσοχή των επιστημόνων συγκέντρωσαν κάποια είδη, που φάνηκαν ιδιαίτερα χρήσιμα για τις εργασίες τους. Σε πολλές περιπτώσεις, ο κρίσιμος παράγοντας στην επιλογή του πειραματικού αντικειμένου ήταν η ομοιότητα και η εξελικτική σχέση του με τον άνθρωπο. Ποντίκια, αρουραίοι, κουνέλια, ινδικά χοιρίδια, γάτες, σκύλοι και σε κάποιες περιπτώσεις πίθηκοι, θεωρήθηκαν ιδανικά ερευνητικά αντικείμενα.

Παρόλα αυτά, τα θέματα που αφορούν στη χρήση των ζώων για πειραματικούς σκοπούς παραμένουν ένα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό αποδεικνύεται από τα αποτελέσματα π.χ. ενός σεμιναρίου για εναλλακτικές λύσεις στη χρησιμοποίηση ζώων για πειράματα στη Φαρμακολογία. (Charleroi, Φεβρουάριος 1991). Υποστηρίχθηκε έντονα, ότι ένας επιστήμονας πρέπει να ψάχνει για εναλλακτικές λύσεις που δεν περιλαμβάνουν ζώα. Έγινε όμως φανερό κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ότι πρέπει να αποσαφηνιστούν τα επόμενα σημεία:

• η έννοια των δικαιωμάτων των ζώων πρέπει να περιοριστεί στα θηλαστικά ή πρέπει να επεκταθεί σε όλα τα ασπόνδυλα, έντομα και πρωτόζωα
• πρέπει η χρήση των ζώων για σκοπούς άλλους εκτός επιστημονικής έρευνας να μπει στην ημερησία διάταξη της συζήτησης γύρω από τη βιοηθική
• πρέπει να κάνουμε διαχωρισμό ανάμεσα στις φαρμακευτικές και τις βιοιατρικές σπουδές, όπου τα ζώα εμφανίζονται αναντικατάστατα για τον έλεγχο φαρμάκων (DL50, η δόση που προκάλεσε θάνατο στα μισά από τα πειραματόζωα στα οποία δοκιμάστηκε, είναι απαραίτητο να υπάρχει για να επιτραπεί η πώληση κάθε νέου φαρμάκου) και στις βασικές έρευνες, όπου ενδέχεται να υπάρχουν κι άλλες εναλλακτικές λύσεις;

Αυτά τα θέματα εξετάζονται τώρα σε διάφορα κράτη του κόσμου. Παρατηρείται μία αυξανόμενη αντίθεση στην εκτεταμένη χρήση ζώων σε ζωολογικούς κήπους και τσίρκο, καθώς και μία γενική τάση που ευνοεί τη δίαιτα χορτοφαγίας. Έχουν τεθεί, επίσης, θέματα, που αφορούν στη διακίνηση εξωτικών ζώων από την Ασία, Αφρική, Αυστραλία και τη Λατινική Αμερική.

Πρόσφατες έρευνες της συμπεριφοράς των ζώων και της ψυχολογίας έχουν προκαλέσει ένταση σε θέματα βιοηθικής. Ειδικά σε μελέτες με δελφίνια, δεν είναι ασυνήθιστο το φαινόμενο να παίρνουν τα ίδια τα ζώα πρωτοβουλία κατά τη διάρκεια του πειράματος, παίζοντας το ρόλο του ερευνητή και υποβιβάζοντας τον επιστήμονα σε ένα απλό “αντικείμενο έρευνας”. Απαιτείται, επομένως, αναθεώρηση της ερευνητικής στρατηγικής των βιολόγων, σε σχέση με τα ζώα.

Σύμφωνα με ανασκόπηση 3.000 δημοσιεύσεων στη διεθνή βιβλιογραφία, η χρήση πειραματόζωων έχει μειωθεί κατά 30% τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.
Όπως συμπεραίνει ο Δρ Χανς-Έρικ Κάρλσον, επικεφαλής της ομάδας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα, τα πειράματα σε ζώα έχουν αρχίσει να αντικαθίστανται από έρευνες σε καλλιέργειες κυττάρων και σε υπολογιστικά μοντέλα.

Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι οι επιστήμονες καταβάλλουν προσπάθεια ώστε να εφαρμόσουν τις αρχές των «τριών R» (replacement, reduction and refinement), την αντικατάσταση, τη μείωση και τον εξευγενισμό των πειραμάτων σε ζώα. Ο Δρ Πίτερ Κολ, φυσιολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, εξηγεί πως μια από τις πλέον υποσχόμενες εναλλακτικές λύσεις στα πειράματα με ζώα είναι τα μοντέλα σε υπολογιστές, που προσομοιώνουν λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Στη Βρετανία, όπου τα δικαιώματα των ζώων είναι νομικά κατοχυρωμένα, πραγματοποιήθηκαν το 2002 περισσότερα από 2,73 εκατομμύρια πειράματα σε ζώα. Το 85% των ζώων αυτών ήταν τρωκτικά και οι έρευνες αφορούσαν στην πλειονότητά τους την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες έγιναν για ελέγχους ασφάλειας. Οργανώσεις για την προστασία των ζώων διαμαρτύρονται πάντως για ένα σχετικά νέο φαινόμενο που διαδίδεται συνεχώς, τη χρήση γενετικά τροποποιημένων πειραματόζωων. Τα ζώα στα οποία η γενετική επέμβαση έχει αποτύχει δεν χρησιμοποιούνται στο πείραμα: απλά θανατώνονται και δεν περιλαμβάνονται στις στατιστικές.

ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ 1991

Το προεδρικό διάταγμα εφαρμόζεται στη χρησιμοποίηση ζώων σε πειράματα για τους παρακάτω σκοπούς:

• Ανάπτυξη, παραγωγή, έλεγχο της ποιότητας, δραστικότητας και ασφάλεια φαρμάκων, τροφίμων και άλλων ουσιών ή προϊόντων:
  • Για την αποφυγή, την πρόληψη, την διάγνωση ή την θεραπεία ασθενειών, αδιαθεσίας ή άλλων ανωμαλιών ή των συνεπειών τους σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά.
  • Για την αξιολόγηση, την διερεύνηση, τη ρύθμιση ή την αλλαγή φυσιολογικών χαρακτηριστικών σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά.
• Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος προς όφελος της υγείας ή της ευζωίας ανθρώπων και ζώων.

Με βάση αυτό το διάταγμα. απαγορεύονται τα πειράματα στα οποία χρησιμοποιούνται ζώα, τα οποία ανήκουν σε είδη που απειλούνται με εξαφάνιση. Εξαιρούνται της απαγόρευσης αυτής εκείνα τα πειράματα που έχουν ως αντικείμενο, την έρευνα για τη διατήρηση των ειδών αυτών και σημαντικούς βιοιατρικούς σκοπούς για τους οποίους τα είδη αυτά είναι κατ’ εξοχήν τα μόνα κατάλληλα.

Για να διασφαλισθεί η γενική φροντίδα, η περιποίηση, οι συνθήκες στέγασης και διαβίωσης των ζώων, πρέπει να πληρούνται, με μέριμνα της οικείας κτηνιατρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας, οι πιο κάτω προϋποθέσεις:

• Σε όλα τα πειραματόζωα να παρέχεται στέγαση, περιβάλλον, κάποια ελάχιστη ελευθερία κινήσεων, τροφή, νερό και φροντίδα, κατάλληλα για την υγεία και την καλή τους διαβίωση.
• Κάθε περιορισμός της δυνατότητας ενός πειραματόζωου να ικανοποιεί τις φυσιολογικές του ανάγκες και τις συνήθειές του να μην υπερβαίνει το ελάχιστο δυνατό.
• Να διεξάγεται καθημερινός έλεγχος των περιβαλλοντικών συνθηκών κάτω από τις οποίες τα πειραματόζωα εκτρέφονται, φυλάσσονται ή χρησιμοποιούνται.
• Η ικανοποιητική διαβίωση και η κατάσταση της υγείας των πειραματόζωων να ελέγχονται από έναν κτηνίατρο που ορίζεται από τον υπεύθυνο του πειράματος ώστε να αποφεύγεται ο πόνος, ή η άσκοπη ταλαιπωρία, αγωνία ή μη μόνιμη βλάβη τους.
• Λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση, το ταχύτερο δυνατό, κάθε διαταραχής ή ταλαιπωρίας που διαπιστώνεται.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ 1986

Αναγνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος έχει την ηθική υποχρέωση να σέβεται όλα τα ζώα και να λαμβάνει σοβαρά υπόψη το ότι υποφέρουν και θυμούνται. Αναγνωρίζοντας επίσης ότι ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του για γνώση, υγεία και ασφάλεια, έχει ανάγκη να χρησιμοποιεί ζώα, όπως ακριβώς τα χρησιμοποιεί για τροφή, ντύσιμο και μεταφορές, εφόσον αναμένεται ότι αυτό θα συμβάλλει θετικά στην πρόοδο της γνώσης ή θα επιφέρει αποτελέσματα τα οποίο σε γενικές γραμμές θα είναι χρήσιμα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για τα ζώα. Έχοντας αποφασίσει να περιοριστεί η χρησιμοποίηση των ζώων για πειραματικούς και άλλους επιστημονικούς σκοπούς, έχοντας σαν στόχο την αντικατάσταση αυτής της χρησιμοποίησης, εκεί όπου αυτό είναι δυνατό, κυρίως με την αναζήτηση μεθόδων αντικατάστασης και με την ενίσχυση της έρευνας γι’ αυτές τις μεθόδους αντικατάστασης,

Επιθυμώντας την υιοθέτηση κοινών διατάξεων, με σκοπό την προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται σε διαδικασίες, που μπορούν να προκαλέσουν μόνιμες βλάβες, πόνους, ταλαιπωρίες ή αγωνία και την εξασφάλιση ότι αυτές οι διαδικασίες, όταν είναι αναπόφευκτες, θα πρέπει να περιοριστούν στο ελάχιστο, οι φορείς συμφώνησαν:

• Σε κάθε ζώο που χρησιμοποιείται ή που προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε μια διαδικασία πρέπει να παρέχεται διαμονή, κατάλληλο περιβάλλον ορισμένη ελευθερία κίνησης, τροφή, νερό καθώς επίσης και τις κατάλληλες φροντίδες για την υγεία και την καλή του διαβίωση.
• Οποιοσδήποτε περιορισμός που επιβάλλεται στη δυνατότητα ικανοποίησης των φυσιολογικών και ηθολογικών του αναγκών πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο.
• Οι περιβαλλοντολογικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ένα ζώο εκτρέφεται, διαβιεί ή χρησιμοποιείται, αποτελούν αντικείμενο καθημερινού ελέγχου.
• Σχετικά με τη διαβίωση και την κατάσταση υγείας των ζώων γίνονται προσεκτικές και αρκετά συχνές παρατηρήσεις για να προληφθούν τυχόν μόνιμες βλάβες, πόνοι, άσκοπες ταλαιπωρίες ή αγωνίες.
• Στο τέλος όλης της διαδικασίας, αποφασίζεται εάν το ζώο πρέπει να διατηρηθεί στη ζωή ή να θανατωθεί με μη βάναυσο τρόπο. ‘Ένα ζώο δεν παραμένει στη ζωή εάν, παρά την εν γένει αποκατάσταση της υγείας του, είναι πιθανό να συνεχίσει να υποφέρει από μόνιμους πόνους ή αγωνία.
• Κατά τη λήξη μιας διαδικασίας ένα ζώο πρέπει να διατηρηθεί στη ζωή, δέχεται τις φροντίδες, που απαιτούνται για την κατάσταση της υγείας του, τίθεται υπό την εποπτεία ενός κτηνιάτρου ή ενός άλλου αρμόδιου προσώπου και συντηρείται.

Κανένα ζώο που χρησιμοποιείται σε μια διαδικασία που του έχει προκαλέσει πόνο, ή έντονες και συνεχείς ταλαιπωρίες, ανεξάρτητα από το αν χρησιμοποιήθηκε ή όχι η αναισθησία ή η αναλγησία, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια νέα διαδικασία παρά μόνο εάν έχει αποκατασταθεί η φυσιολογική του υγεία και διαβίωση.

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ 2004

Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η χρήση των πειραματόζωων είναι αναγκαία για την επιστημονική έρευνα, βασική και εφαρμοσμένη, επισημαίνει ωστόσο ότι η πρακτική αυτή δεν αρκεί να ικανοποιεί επιστημονικά κριτήρια καταλληλότητας, αλλά χρειάζεται επί πλέον να δικαιολογείται και από ηθικοκοινωνική άποψη. Η επιτροπή επισημαίνει ότι, ιστορικά, η προστασία που απολαμβάνουν τα πειραματόζωα εξαρτάται από τις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις, σε ό,τι αφορά το ηθικό καθεστώς τους. Αναγνωρίζει ωστόσο ότι η δυναμική των κοινωνικών αντιλήψεων, αν και δεν ταυτίζεται, επηρεάζεται σημαντικά τόσο από το επίπεδο των επιστημονικών μας γνώσεων όσον αφορά τη φυσιολογία, νευρολογία και ηθολογία των ζωικών ειδών όσο και από τα αναμενόμενα οφέλη της επιστημονικής έρευνας για τον άνθρωπο, κυρίως στον τομέα της υγείας.

1. Το ηθικό καθεστώς των ζώων

Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι ο σημερινός πολιτισμός αποδίδει κάποια ηθική σπουδαιότητα στα ζώα και αποδέχεται έναν βαθμό ευθύνης και ορισμένα καθήκοντα απέναντι τους. Η επιτροπή θεωρεί ότι η θέση αυτή αντανακλά σε μεγάλο βαθμό εκτιμήσεις περί της ύπαρξης κρίσιμων ομοιοτήτων και αναλογιών μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Επισημαίνει δε ότι η στάση αυτή μπορεί να κατανοηθεί και, εν μέρει τουλάχιστον, να εξηγηθεί βάσει των υφιστάμενων ομοιοτήτων του ανθρώπου με άλλα ζωικά είδη, στο επίπεδο των νευροφυσιολογικών ή/και εγκεφαλικών λειτουργιών. Εξάλλου, ορισμένα βιολογικά δεδομένα όπως η νευροφυσιολογική ανάπτυξη των οργανισμών προσλαμβάνουν ιδιαίτερη σημασία κατά την ηθική αξιολόγηση των ζώων και, πιο συγκεκριμένα, κατά τον προσδιορισμό της ευθύνης και των καθηκόντων του ανθρώπου απέναντί τους. Τα παραπάνω, ωστόσο, δεν οδηγούν στην αναγνώριση των ζώων ως ηθικών «υποκειμένων», όπως συμβαίνει σήμερα με τον άνθρωπο.

2. Γενικές αρχές δεοντολογίας: η χρήση πειραματόζωων στην επιστημονική έρευνα

Η επιτροπή θεωρεί, κατ’ αρχήν, δικαιολογημένη τη χρήση των ζώων για ερευνητικούς σκοπούς, δεδομένου ότι δεν αναγνωρίζει σε αυτά την ιδιότητα του ηθικού υποκειμένου. Ωστόσο η αποδοχή της ηθικής σπουδαιότητας των ζώων επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς και έναν συγκεκριμένο τρόπο μεταχείρισής τους στο πεδίο της έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό, η επιτροπή θεωρεί ότι όλα τα ζώα χρήζουν ανθρωπινής μεταχείρισης και κρίνει ότι κάθε περιττή απώλεια ή ταλαιπωρία ζώου είναι απαράδεκτη.

3. Όροι πειραματισμού με σπονδυλωτά ζώα

Η επιτροπή υποστηρίζει ότι όσο υψηλότερη είναι η νοητική κατάταξη ενός είδους, τόσο πιο αυστηροί όροι πειραματισμού πρέπει να ισχύουν. Κατά συνέπεια, ειδική μεταχείριση πρέπει να επιφυλάσσεται στα σπονδυλωτά και μάλιστα σε εκείνα – όπως τα πουλιά και τα θηλαστικά – τα οποία είναι γνωστό ότι κατέχουν δυνατότητες επίλυσης προβλημάτων. Εξ άλλου, μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να δικαιολογηθεί η χρήση των ανθρωποειδών πίθηκων, καθώς γι αυτούς όλα τα στοιχεία δείχνουν πως διαθέτουν ένα βαθμό αυτοσυνειδησίας, όπως και ο άνθρωπος. Η επιτροπή επισημαίνει ότι το όφελος που αναμένεται από κάθε ερευνητική δραστηριότητα, θα πρέπει αφενός μεν να εξετάζεται για κάθε περίπτωση ξεχωριστά και αφετέρου να σταθμίζεται ως σημαντικότερο από την «εργαλειοποίηση» των ζώων που θα χρησιμοποιηθούν, ως όντων με ορισμένη ηθική αξία.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΜΠΑΝΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ «ΧΩΡΙΣ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ» ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ

Φιλοζωικά Σωματεία από όλο το κόσμο προωθούν το παγκόσμια πρώτο στάνταρτ για καλλυντικά που δεν έχουν δοκιμασθεί σε ζώα . Το στάνταρτ αυτό έχει  λανσαριστεί στις Βρυξέλες, στο Λονδίνο, στο Λος Άντζελες , στο Παρίσι, στη Μαδρίτη, στην Αθήνα (από την ΕΦΑΠ)  και  ακολουθούν και άλλες πόλεις. Την καμπάνια αυτή διευθύνει ο “Ευρωπαϊκός Συνασπισμός για την κατάργηση των πειραμάτων στα ζώα” που στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από την ΕΦΑΠ. Η καμπάνια αυτή θα ενθαρρύνει τους καταναλωτές και τις εταιρείες καλλυντικών σε όλο τον κόσμο να πλύνουν τα χέρια τους από τα προϊόντα που είναι δοκιμασμένα σε ζώα.

Η καμπάνια “Οι δοκιμές των καλλυντικών  είναι στο χέρι σας”  ήδη υποστηρίζεται από 140 εταιρείες καλλυντικών και ο αριθμός αυτός όλο και αυξάνεται από κατασκευαστές οι οποίοι θα υπογράψουν μέχρι 1/1/1998. Πίσω από την καμπάνια αυτή βρίσκεται ένα πλέγμα από μεγάλες φιλοζωικές οργανώσεις όπως PETA, Doris Day Animal League και Human Society for the United States. Υποστηρίζεται επίσης από το Euro group for Animal Welfare, International Fund for Animals και World Society for the protection of Animals. Όλοι μαζί αυτοί οι σύλλογοι έχουν σαν βάση εκατομμύρια μέλη παγκοσμίως.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι τα καλλυντικά δεν δοκιμάζονται πια σε ζώα. Δυστυχώς όμως αυτό δεν είναι αλήθεια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχασε τον στόχο που είχε βάλει να αποσύρει αυτά τα προϊόντα από 1/1/1998 αλλά οι εταιρείες που συνεχώς υπογράφουν αυτό το στάνταρτ απέδειξαν ότι αυτός ο στόχος είναι πρακτικά πραγματοποιήσιμος. Και επίσης απέδειξαν ότι οι καταναλωτές δεν χρειάζεται να πληρώσουν παραπάνω ούτε να συμβιβαστούν στην ποιότητα όταν διαλέγουν προϊόντα χωρίς βαρβαρότητα.

Πάνω από 30.000 ζώα το χρόνο πεθαίνουν στα πειράματα για καλλυντικά , μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτά τα πειράματα περιλαμβάνουν το γνωστό  και άχρηστο  Draize test (ουσίες εγχύνονται μέσα στα μάτια κουνελιών),  τεστ για ερεθισμό και ευαισθησία του δέρματος καθώς και το  LD 50 (Διαπιστώνεται η πόσιμη δόση η οποία  σκοτώνει το 50% των ζώων). Παρόλο που το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της κατάργησης του εμπορίου καλλυντικών που έχουν δοκιμασθεί σε ζώα , μετά  τις 1/1/1998, η Κομισιόν ανέβαλε αυτήν την απαγόρευση μέχρι 1 Ιουνίου 2000.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΕ ΖΩΑ

Οι εναλλακτικές μέθοδοι πειραματισμού αποτελούν σήμερα ένα ευρύ πεδίο ενδιαφέροντος, με ολοένα αυξανόμενη πρόοδο και εφαρμογές, οικονομική και επιστημονική υποστήριξη. Είναι εντυπωσιακό ότι τα δημοσιευμένα αποτελέσματα από το χώρο της έρευνας τείνουν προς μια νέα επιστήμη, με μικρή ή καθόλου συμμετοχή των πειραματόζωων.

Η ανάπτυξη αυτών των μεθόδων ευοδώθηκε από τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν σε σχέση με τη χρήση πειραμάτων σε ζώα. Αυτά είναι: α) ηθικοί λόγοι β) οικονομικοί λόγοι γ) χώρος μελέτης που απαιτεί λιγότερο προσωπικό και χρόνο δ) μεγαλύτερη δυνατότητα τυποποιημένων μετρήσεων ε) χάρη στη βελτίωση της τεχνολογίας δυνατότητα μαζικών μετρήσεων σε μικρό χρονικό διάστημα, που παλαιότερα απαιτούσε μήνες εργασίας και μεγάλο αριθμό προσωπικού στο εργαστήριο.

Οι εναλλακτικές επιλογές αντικατάστασης της χρήσης των ζώων στην έρευνα χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:

• Πλήρης αντικατάσταση: Δεν χρησιμοποιούνται ζώα 
  • Μέθοδοι της φαρμακολογίας και της τοξικολογίας: Πλεονέκτημα ότι είναι

οι απλούστερες τεχνικές με τη μεγαλύτερη δυνατότητα τυποποιημένων μετρήσεων. Μειονέκτημα τους είναι ότι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την δυναμική μιας πειραματικής μελέτης με τη χρήση ζώων, καθώς προσφέρουν μονοδιάστατα αποτελέσματα, που αφορούν ορισμένες μόνο μεταβλητές και όχι τη συνδυασμένη αντίδραση ενός έμβιου όντος. Αυτές οι μελέτες επομένως δεν υπεισέρχονται αυτόνομα σε μελέτες φυσιολογίας ή παθοφυσιολογίας.

• Ανοσολογικές τεχνικές: Αυτές οι τεχνικές είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στην

παραγωγή εμβολίων, στη διάγνωση παθήσεων που σχετίζονται με τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά και στη βασική έρευνα. Οι τεχνικές αυτές χαρακτηρίζονται από ευαισθησία, αλλά δεν είναι πάντα υψηλής ειδικότητας.

• Μέθοδοι μοριακής ιατρικής: Αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα

στην παρασκευή διαγνωστικών ουσιών, αλλά και για τη στοχευόμενη θεραπεία (βιολογικά φάρμακα), που βασίζεται στη σχέση υποδοχέα – μορίου. Ο ποσοτικός προσδιορισμός της σχέσης αυτής είναι επίσης δυνατός με διαγνωστική και θεραπευτική σημασία, αλλά και σημασία για την εμφάνιση παρενεργειών ή τοξικότητας. Οι μεταβολές των μορίων μπορούν να τροποποιήσουν τις ιδιότητες τους και να βελτιώσουν τη δράση τους.

• Έρευνα με συνθετικά ανάλογα: Η τρέχουσα έρευνα αποσκοπεί σε μορφές

συνθετικών αναλόγων των ζωικών προτύπων, σε κάθε δυνατή ανάγκη. Στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη, πρόσφατα έχει εγκριθεί ένα είδος τεστ αντικατάστασης πειραμάτων με ζώα. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση ενός συνθετικού δέρματος, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ζώα για να ερευνήσει χημικές ουσίες για εμφάνιση αντιδράσεων υπερευαισθησίας. Το τεστ της invitro διάγνωσης πρόκλησης ευαισθησίας του δέρματος και των οφθαλμών μπορεί να ολοκληρωθεί σε 5 ώρες ενώ το αντίστοιχο πείραμα με ζώα χρειάζεται 2-3 εβδομάδες.

• Υπολογιστικά μοντέλα προσομοίωσης ζωικών προτύπων: Σε ορισμένες

περιπτώσεις, ιδίως στην εκπαίδευση, μπορεί η προσομοίωση με τη βοήθεια υπολογιστών να αντικαταστήσει τη χρήση πειραματόζωων. Στο μάθημα της βιολογίας που διδάσκεται στα σχολεία για παράδειγμα, αντί για τη χρήση βατράχων, μπορεί να γίνει χρήση μοντέλου προσομοίωσης με υπολογιστή. Ακόμα και στις Ιατρικές Σχολές, είναι γεγονός η έναρξη της χρήσης μοντέλων προσομοίωσης με Η/Υ για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Πλαστικά ή από άλλο υλικό μοντέλα προσομοίωσης, που προσομοιάζουν το ρεαλιστικό, έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί με επιτυχία.

• Η αντικατάσταση των πειραματόζωων από ανθρώπους: Οι άνθρωποι

μπορούν να αντικαταστήσουν μερικά είδη έρευνας. Η ευαισθησία του δέρματος σε καλλυντικά είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που με αυξανόμενη συχνότητα δοκιμάζεται σε υγιείς εθελοντές. Οι υγιείς εθελοντές συμμετέχουν στις κλινικές δοκιμές των διαφόρων εταιρειών σε μεγάλο βαθμό με οφέλη που ποικίλλουν ανάλογα με το ελεγχόμενο προϊόν. Όλες οι μεγάλες εταιρίες καλλυντικών έχουν την ένδειξη «δεν δοκιμάσθηκε σε ζώα» στις ετικέτες των προϊόντων τους.

• Σχετική αντικατάσταση: Χρησιμοποιούνται μέθοδοι με τη χρήση ιστών ζώων ή κυττάρων. Στην περίπτωση που χρησιμοποιούνται κύτταρα ή ιστοί από ένα ζώο για πειραματισμό, το ζώο δεν βρίσκεται στο εργαστήριο που γίνεται το πείραμα (αλλά μπορεί το υλικό αυτό να προέρχεται από ζώο που θανατώνεται για αυτόν τον σκοπό).

• Ιστοκαλλιέργειες: Η χρήση κυτταροκαλλιεργειών/ιστοκαλλιεργειών από

κύτταρα ζώων είναι invitroπείραμα σχετικής αντικατάστασης. Η τεχνική αυτή αποτελεί την πιο σημαντική κατηγορία εναλλακτικών μεθόδων. Με την τεχνική αυτή επιδιώκεται η λήψη πληροφοριών που ανταποκρίνονται στην κυτταρική λειτουργία, ενώ ο ιστός που μελετούμε διατηρείται ζωντανός χάρη στα εργαστηριακά μέσα, τουλάχιστον για 24 ώρες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες αυτές το τμήμα ενός οργάνου, ένα ολόκληρο όργανο ή απομονωμένα κύτταρα.

• Χρήση οργάνων ζώων που προέρχονται από σφαγεία: Όργανα ζώων που

συλλέγονται από σφαγεία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εκπαιδευτικούς ή άλλους σκοπούς. Παράδειγμα αποτελεί η χρήση οφθαλμών βοοειδούς, που λαμβάνονται από το σφαγείο, για την εφαρμογή invitroμεθόδων (τοξικολογικές εξετάσεις). Χρησιμοποιούνται ζώα για την έρευνα, αλλά περιορίζεται σημαντικά ο αριθμός τους σε σχέση με την κλασσική πειραματική έρευνα με ζώα.

• Διάφορες άλλες μέθοδοι

• Βελτίωση στατιστικών μεθόδων: Με τη χρήση προσαρμοσμένων

στατιστικών μεθόδων μπορούμε να επιτύχουμε περιορισμό του αριθμού των πειραματόζωων στο πείραμα μας. Τα «στατιστικά πακέτα», μπορούν με τη βοήθεια του υπολογιστή να μας οδηγήσουν στην επεξεργασία ενός μικρότερου αριθμού δεδομένων, στα ίδια ασφαλή αποτελέσματα. Με τη βοήθεια της στατιστικής προσδιορίζεται ο ελάχιστος αριθμός ζώων ανά πείραμα προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα με στατιστική σημασία. Προϋπόθεση αποτελεί η τυποποίηση του ζωικού πληθυσμού.

• Τράπεζες πληροφοριών: Η τήρηση αρχείων με αποτελέσματα από

πειράματα με ζώα και η διάθεση τους σε ερευνητές είναι μια στρατηγική που μπορεί να ελαττώσει την ανάγκη χρήσης πειραματόζωων. Αυτό γίνεται σήμερα πιο εύκολα μέσω των ιστοσελίδων ελεύθερης πρόσβασης σε επιστημονικά περιοδικά αλλά και η πολιτική της ελεύθερης πρόσβασης σε διδακτορικές διατριβές.

• Χρήση κατώτερων οργανισμών: Η χρήση άλλου είδους ζώου από το

προβλεπόμενο, το οποίο εγείρει μικρότερα προβλήματα ηθικής, λόγω της χαμηλότερης θέσης του στην εξελικτική κλίμακα. Μερικές μελέτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν φυτά, μικρο-οργανισμούς (βακτήρια, μύκητες, έντομα, μαλάκια και ζύμες), έμβρυα ζώων ή και αυγά ζώων (π.χ. αυγά πτηνών). Παρόμοια, η χρήση βατράχων αντί θηλαστικών, ή ποντικιών μπορεί να θεωρηθεί εναλλακτική μέθοδος πειραματισμού με ζώα. Οι ιδιαίτερες ιδιότητες κατώτερων εξελικτικά ζώων μπορούν να χρησιμεύσουν στην πειραματική έρευνα για να διερευνηθούν επί μέρους συστήματα ή όργανα. Για παράδειγμα, το νευρικό σύστημα ορισμένων κεφαλόποδων μαλακίων είναι πολύ καλά αναπτυγμένο και είναι συγκρίσιμο με αυτό των κατώτερων σπονδυλωτών, ώστε να παραχθούν αξιόπιστα ερευνητικά αποτελέσματα.

Τεχνικές λιγότερο επεμβατικές επί του πειραματόζωου μπορούν επίσης να συμπεριληφθούν. Για παράδειγμα, οι ερευνητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν σύγχρονες μεθόδους τεχνολογίας, όπως οι υπέρηχοι ή ο μαγνητικός συντονισμός (MRI) για να οδηγηθούν σε συμπεράσματα για την κατάσταση του πειραματόζωου από την επιλογή της χρήσης χειρουργικών τεχνικών.

DE FACTO ΜΑΘΗΜΑ ΗΘΙΚΗΣ

Τα  ζώα  υποφέρουν  και  τα  οικοσυστήματα  υποβαθμίζονται

Κατ’ αρχήν,  τα  ζώα  υφίστανται βλάβες  όταν  περιορίζονται  από  τις  φυσικές τους συμπεριφορές,  όταν  τους  προκαλείται  πόνος,  και φυσικά  όταν  θανατώνονται.

Υποφέρουν  όταν  βρίσκονται σε  αιχμαλωσία, όταν  μεταφέρονται,  όταν συντηρούνται  και  τρέφονται  σε  αιχμαλωσία,  όταν  σκοτώνονται   για  να  τεμαχιστούν  και  όταν  υποβάλλονται σε πειράματα.  Από  οικολογικής πλευράς υπάρχει  προβληματισμός  σχετικά  με  τη  μείωση  των  πληθυσμών  των  αγρίων  βατράχων,  των  καρχαριών  και  των  χελωνών,  τα  οποία  σε  μερικές  χώρες   αποσπώνται από  το  φυσικό  τους  περιβάλλον  για  να  χρησιμοποιηθούν  για  εκπαιδευτικούς  λόγους.

Η  ευρέως  διαδεδομένη  αποφυγή  συζητήσεων  περί  της ηθικής  της  χρήσεως ζώων και  των εναλλακτικών  μεθόδων  από  τις  επιστήμες  της  ζωής,  μας παρέχει,  σύμφωνα  με  τον  βιολόγο  καθηγητή George Russell  του Adelphi University,  ένα  de facto μάθημα περί ηθικής :  ότι οι  ηθικοί  προβληματισμοί  δεν  έχουν  αξία.  Η  λανθάνουσα  διδακτέα  ύλη διδάσκει  ότι  η  ζωή  είναι  φθηνή  και  ότι  τα  ζώα   μπορούν  να  θεωρηθούν αντικείμενα  μιας  χρήσης.  Και  όταν  η  επιστήμη  βλέπει  τον  εαυτό  της  μέσα  σε  ηθικό  κενό  ή  εκπέμπει τέτοια  μηνύματα,  οι  επιπτώσεις  για  την  ίδια  την επιστήμη,  αλλά  και  για  την  κοινωνία  γενικά μπορεί  να είναι πολύ σοβαρές.

Σε  πολλούς  φοιτητές  δεν  δίνεται  η δυνατότητα  επιλογής  για  το  εάν  θα  λάβουν  μέρος σε επιβλαβείς  χρήσεις  ζώων  κατά  την  πρακτική  τους  εξάσκηση  και  δεν  έχουν  το  κατοχυρωμένο  δικαίωμα  να  αρνηθούν.  Συχνά,  δεν  παρέχονται  εναλλακτικές  μέθοδοι  και  δεν  υπάρχει  αμφιβολία  ότι  η προοπτική  της  υποχρεωτικής  επιβλαβούς  χρήσης  ζώων  αποτρέπει  μερικούς  φοιτητές  από  το  να  ασχοληθούν  με  τις  επιστήμες  της  ζωής. Μερικοί  που  επιλέγουν να  εισαχθούν  σε  αυτές  τις  επιστήμες  ίσως  δεν  γνωρίζουν  τι  θα  απαιτηθεί  από αυτούς  μέχρι  την  τελευταία στιγμή  και  πολλοί  εξαναγκάστηκαν να  αλλάξουν αντικείμενο σπουδών  ή  να  εγκαταλείψουν τις  σπουδές  τους με  το  ανάλογο  ακαδημαϊκό   και  ψυχολογικό τίμημα.  Τέτοιου είδους  διακρίσεις  αποτελούν  καταπάτηση  των  ατομικών τους  ελευθεριών:  όλοι  οι  φοιτητές  πρέπει  να  έχουν  το  δικαίωμα  να  επιλέγουν εάν  θέλουν  να  μην  χρησιμοποιήσουν  ζώα με  επιβλαβή  τρόπο  και  να  έχουν  πρόσβαση σε  αξιόπιστες εναλλακτικές  εκπαιδευτικές  μεθόδους.

  Είναι  μία  σοβαρή  απώλεια  για  τα  σχετικά επαγγέλματα  το  ότι  οι  φοιτητές  δεν  ακολουθούν  ή  δεν  συνεχίζουν  τις  σπουδές  τους στις  επιστήμες  της  ζωής  εξ’  αιτίας  της  επιβλαβούς  χρήσης  ζώων.  Είναι  κακό  για  την  επιστήμη  γενικά  και  για  την  ανθρωπιστική έρευνα  ειδικότερα  το ότι ευσυνείδητοι επιστήμονες υφίστανται δυσμενείς διακρίσεις,   επιστήμονες  που  διαθέτουν  κριτική  σκέψη, που είναι  εξοικειωμένοι  με  τις  εναλλακτικές  μεθόδους  και  την  αποτελεσματικότητά τους, που  δεν  έχουν  ακόμα χάσει  τον  σεβασμό  τους  για  τη  ζωή. 

Επίσης,  διευρύνει  την ανισότητα  μεταξύ  των  φύλων  μέσα  στην  επιστήμη  με  το  να  ευνοεί  διακρίσεις  εναντίον  γυναικών  επιστημόνων:  υπάρχει  μία  ευαισθησία και  ένας  σεβασμός  για  τα  ζώα, που συχνά επιδείχνουν οι  γυναίκες – αλλά όχι  μόνον  αυτές – που  δεν  μπορεί  να  συμβαδίσει  με  τα  τρέχοντα  πλαίσια  εργασίας.

  « Όταν  σπούδαζα  δεν  ήμουν  πραγματικά  σίγουρη  για το  αν  θα  ήθελα  να  γίνω  κτηνίατρος  ή  όχι .  Εάν  με  είχαν  αναγκάσει  να  κάνω  πειράματα  σε  ζώα,  απλούστατα  δεν  θα  άξιζε τον  κόπο και θα είχα  σταματήσει.  Θεωρώ ότι αν κάνεις πειράματα  σε  ζώα,  ενδιαφέρεσαι  λιγότερο  για  αυτά.  Νομίζω  ότι  θα φέρεσαι  διαφορετικά  απέναντι  σε  άλλα  ζώα,  και  ίσως  και  απέναντι  στους  ανθρώπους. Επομένως,  πιστεύω  ότι  τα  πειράματα  είναι  επιβλαβή – σε  κάνουν  να  έχεις  λιγότερο  σεβασμό  στα  ζώα  από  ότι  θα  έπρεπε» – Dr. Tannetje  Koning,  Κτηνίατρος,  Zeewolde,  Ολλανδία.

Μια  πρόσφατη  μελέτη  που  ανακοινώθηκε  στο Veterinary Record  επιβεβαίωσε  ότι  οι  φοιτητές  της  κτηνιατρικής  πράγματι  απευαισθητοποιούνται  κατά  την  διάρκεια  των  σπουδών  τους και  δεν  υπάρχει  αμφιβολία  ότι  η  επιβλαβής  χρήση  ζώων  βοηθάει  αυτή τη διαδικασία.  Μία  τέτοια  αλλαγή  σε  έναν  φοιτητή  έχει  τεράστιες  επιπτώσεις  στον  ίδιο  ως  άτομο  και  στην  κοινωνία  ως  σύνολο.

Ο  φοιτητής  της  κτηνιατρικής  Andrew  Knight  από  την Αυστραλία  γράφει:

« Στο  τέλος  των  πειραμάτων  τα  πρόβατα  θανατώνονταν  από  τους  φοιτητές  με  τη  χρήση  υπερβολικής  δόσεως  φαρμάκου  πριν να  ανακτήσουν τις  αισθήσεις τους.  Δίδονταν  οδηγίες  στους  φοιτητές  να  ανοίξουν  την  θωρακική  κοιλότητα  των προβάτων  ώστε  να  είναι  σίγουροι  ότι  αυτά  δεν  θα  επανέρχονταν  στη  ζωή. Ένας από  τους   λόγους  που  επικαλούνταν  ήταν  ότι  οι  φοιτητές  θα  αποκτούσαν μια  αίσθηση  υπευθυνότητας  για  το  ζώο  υπό  την  εποπτεία  τους  και  οι  καθηγητές  ισχυρίζονταν  ότι  αυτές  οι  πρακτικές  δεν  προκαλούσαν  απώλεια της στοιχειώδους ευαισθησίας τους. Το  τραγικά  γελοίο  αυτών  των  ισχυρισμών  αποδείχθηκε  όταν  μία  φοιτήτρια  ενθουσιάστηκε   όταν  ανακάλυψε  ότι  βάζοντας  το  χέρι  της  μέσα  στην  θωρακική  κοιλότητα  του  ζώου,  μπορούσε  πραγματικά  να  αισθανθεί  την  καρδιά  του  να  σταματά  καθώς  εκείνο  πέθαινε».

Εστιάζοντας  στην  Βιολογία,  ο  George  Russell  έγραφε  στο  American  Biology  Teacher  ήδη  από  το  1972 : « Πειραματισμοί  αυτού  του  είδους  μπορούν  να  οδηγήσουν σε συστηματική και  προοδευτική  αναπηρία  την  ικανότητα  που  έχει  ο  καθένας  μας  να αισθάνεται και  προκαλεί  αλλαγές  στην  προσωπικότητα, που κατά  την  γνώμη  μου μπορούν  να  γίνουν  αντιληπτές  ακόμα  και  από  κάποιον  που  δεν  έχει  εξειδικευμένη  εκπαίδευση  στην  ψυχολογία  ή την ψυχιατρική… Είναι  άραγε  πολύ  το  να  ζητήσει  κανείς  από  τη διδασκαλία της βιολογίας να  αφυπνίσει τον  σεβασμό μας για  τη  ζωή  και  να  καλλιεργήσει την αγάπη και τον θαυμασμό για τα ζώντα όντα»;

Ένας  άλλος  λόγος  για  να  ασκηθεί  κριτική  αφορά  την παιδαγωγική και  την  μαθησιακή εμπειρία. Αμέτρητοι  φοιτητές  παραπονιούνται  ότι  δεν  έμαθαν  τίποτα  από  την  πρακτική  εξάσκηση  σε  ζώα,  ότι  το  πείραμα  απέτυχε  και  ότι  το  μόνο  που  ήθελαν  ήταν  να  τελειώνουν  μια  ώρα  αρχύτερα. 

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΩΝ «ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ»

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, η ηθική, δεν ήταν ούτε είναι, παράγοντας λειτουργίας της φύσης και της ζωής. Δεν ήταν ούτε είναι κοινή, ίδια «αρχή», «αξία» η «πρότυπο» ζωής για όλους τους λαούς του κόσμου. Η ηθική ήταν και είναι ανάλογη πάντα των εκάστοτε ιστορικών δεδομένων και συγκυριών που επικρατούσαν η επικρατούν από χώρα σε χώρα και χρονική στιγμή, και βεβαίως ανάλογη της πολιτικό -οικονομικής-πολιτιστικής ταυτότητας της.

Η ηθική, αν την εξετάσουμε ιστορικά, θα δούμε πως αποτελούσε και αποτελεί εν πολλοίς, διδασκαλικό «έργο» παιδείας των θρησκειών, όπου κυρίαρχο στοιχείο και στόχος της είναι η συνειδησιακή λειτουργία των ανθρώπων, μέσω και κυρίως του συναισθηματικού τους παράγοντα. Μέσω δε αυτού του παράγοντα, επιτυγχάνουν να παραμερίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την ορθολογική κριτική σκέψη που πάνω της βαδίζει η Επιστήμη.

  Επομένως το «δίλημμα», Επιστημονική Αλήθεια η «ηθική» νομίζω πως ηθικότερων είναι να γνωρίζουμε την ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ως αντικειμενικά έχουν από τη φύση τους, έναντι των ιδεατών – εξιδανικευμένων- «ωραιοποιημένων» η μη ηθικοπλασματικών καταστάσεων που παραμυθιάζουν…

Η πρόσφορα της επιστήμης στη ζωή των ανθρώπων δεν είναι ούτε ήταν πότε «ανήθικη».

Τα πειραματόζωα, δηλητηριάζονται μέχρι θανάτου, ακρωτηριάζονται, τυφλώνονται, διαμελίζονται και το χειρότερο ίσως χωρίς λόγο και ίσως χωρίς αποτέλεσμα. Τόσος πόνος, ταλαιπωρία και φρίκη με πρόσχημα τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσες ανούσιες θυσίες στο όνομα της επιστήμης.

Αξίζει να θυσιαστούν τόσα ζώα στο όνομα της επιστήμης, να ζήσουν και να θανατωθούν τόσο φρικαλέα, χωρίς ίχνος αγάπης, σεβασμού στην ύπαρξη τους και αξιοπρέπεια; Αν είναι να ανοίξουν δρόμοι και να τερματιστούν κάποιες από τις μάστιγες του αιώνα μας όπως ο καρκίνος και το AIDS, τότε ίσως ναι.
Αν τα αποτελέσματα είναι αξιόπιστα, αν δεν υπάρχει άλλος τρόπος, αν είναι για θέματα υγείας, αν τηρούνται οι στοιχειώδης κανόνες, ίσως ναι. Είναι όμως έτσι;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βιβλία

• Βλαβιανού-Αρβανίτη Α. – Βιοπολιτική: Η Θεωρία του Βίου. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα 1990 (σε ηλεκτρονική μορφή)
• L. Grayson – Animals in research: For and against, London, British Library, 2000
• Tom Regan – The case for Animal Rights, University of California Press, 2004
• Πλουμή Θωμά – Πειραματόζωα εργαστηρίου, University Studio Press, 2004 (σε ηλεκτρονική μορφή)
• D.DeGrazia – Taking Animals Seriously: Mental Life and Moral Status, Cambridge University Press, 1996
• Mary Midgley – Animals and why they matter, Penguin, 1983

Διαδίκτυο

• www.bioethics.gr (Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής)
• www.iatronet.gr
• www.filosofia.gr
• www.psychanimal.com
• www.endeuanimaltests.org (Ευρωπαϊκή καμπάνια ενάντια στη χρησιμοποίηση πειραματόζωων)
• www.serres-pets.gr (Φιλοζωικός όμιλος Σερρών)
• www.interniche.org (Το διεθνές δίκτυο για την Ανθρωπιστική Εκπαίδευση)